علل ضایعات در مرغداری های ایران

گروه علمی شرکت بهین رشدساز آرین

بررسی هائی که در ایران بطور پراکنده در مرغداری و صنایع مرغداری شده است نشان داده که سطح بهروری و راندمان در ایران پائین تر از حد استاندارد می باشد زیرا در مراحل مختلف ضایعات بیش از حد معقول است برای اینکه وضع ضایعات و علل آن روشن شود، می توان ضایعات صنعت مراغداری را به سه دوره یا مرحله بشرح زیر تقسیم نمود:

اول- ضایعات در مرحله تولید
برای اینکه به میزان پائین بودن راندمان و در نتیجه ضایعات در این مرحله پی برد باید استاندارد قابل قبولی در دست داشت تا بتوان با مقایسه با آن وضع راندمان مرغداری را در مرحله تولید ارزیابی نمود. از نظر تولید گوشت سویه های تجارتی که در ایران وجود دارند وضعیت تولیدشان مورد بررسی قرار گرفته و بدین قرار است: وزن متوسط در 8 هفتگی 1700گرم ضریب تبدیل غذائی 2/2 کیلوگرم تلفات 5/2 درصد از نظر تولید تخم مرغ بررسی های انجام شده در سویه های تجارتی که در ایران وجود دارد نشان داده است که در شرایط مناسب در مرغداریهای تجارتی میزان بهروه وری و راندمان باید بقرار زیر باشد

سن شروع تخم گذاری 5 ماهگی میزان متوسط تولید 255 عدد تخم مرغ وزن متوسط تخم مرغ 4/60 گرم ضریب تبدیل غذا به تخم مرغ 7/2 تلفات در دوره رشد 5/4درصد تلفات در مرحله تخمگذاری 3/10 درصد مجموع تلفات از روز اول تا پایان تخمگذاری 8/14 درصد.
تلفات در کشور ما چه در جوجه های گوشتی و چه در مرغعای تخمی متاسفانه بیش از ارقام استاندارد است بطوریکه طبق مدارک موجود و مطالعات انجام شده حد متوسط تلفات در  مورد نژادهای تخمی در هنگام پرورش 12 درصد و در دوره تخمگذاری 18 درصد و مجموعا 30 درصد ذکر شده است. بدین ترتیب رقم تلفات در گله های تخمی در کشور ما دو برابر استاندارد می باشد. در مورد گله های گوشتی نیز همین امر صادق است و طبق آمار نیمه رسمی تلفات در جوجه هاهی گوشتی در حدود 7-1 در صد می باشد.
ضایعات غذا:
همانطور که در ابتدا اشاره شد نسبت تبدیل غذا به گوشت بطور استاندارد حداکثر 2/2 می باشد و نسبت تبدیل غذا به تخم مرغ 7/2 است. در حالیکه در ایران مطالعات ابتدائی نشان داده است که ضریب غذا به گوشت در مرغداریهای خوب در حدود 500/2 حتی 700/2 و نسبت تبدیل غذا به تخم مرغ 3 کیلو می باشد بدین ترتیب ما درازاء تولید هر کیلو گوشت 500-300 گرم و در ازاء تولید هر کیلو گرم تخم مرغ نیز 300 گرم غذای اضافی مصرف نموده ایم.

علل ضایعات غذا در ایران بدو صورت مستقیم و غیر مستقیم دیده می شود. عواملی که بطور مستقیم در عدم بهره دهی غذا تاثیر دارد را می توان تحت عنوان ریخت و پاش دسته بندی کرد. این امر اغلب در اثر روشهای غلط نگاهداری غذا پخش غذا نامناسب بودن دانه خوریها وجود پرندگان و حشرات عدم آگاهی و دلسوزی کارگران می باشد بطوریکه در اثر عدم توجه به این نکات ساده اغلب روزانه بین 7-5 درصد از غذا در مرغداریهای عمومی ممکن است تلف شود.
تلف شدن غیر مستقیم غذا:
علاوه بر تلف شدن مستقیم غذا بعلت ریخت و پاش غذا ممکن است بطور غیر مستقیم نیز تلف شود در نتیجه ضریب تبدیل غذائی و راندمان غذا کاهش یابد این علل بطور اختصار عبارتند از:
اول) کم شدن بازده غذا در اثر بیماری:
وجود بیماری در گله های طینور اغلب سبب کاهش بازدهی غذا بمیزان 7-3 درصد می شود. مثلا در بیماری کوکسیدیوز اسهال ها کرم های انگلی پس از درمان گله چون دستگاه گوارش مجروح می شود و عوارض در سلولهای اپی تلیال روده بوجود می آید در نتیجه روده ها پس از بهبودی نیز نمی توانند مانند سابق غذا را هضم و جذب کنند و در نتیجه مقدار قابل توجهی غذا که وارد دستگاه گوارش می شود بدون استفاده بصورت مدفوع از بدن خارج می شود و راندمان غذا کاهش می یابد.
1-هزینه سرانه مربوط به جوجه: اگر قیمت جوجه یکروزه -/50 ریال باشد و جوجه کبابی را در وزن یک کیلوگرم ببازار ارئه دهیم از نظر مخارج مربوط به خرید جوجه در یک کیلوگرم وزن زنده 50 ریال و اگر در وزن 5/1 کیلو گرم ببازار بفرستیم 35 ریال و اگر همین جوجه گوشتی را بوزن 2 کیلوگرم ببازار ارسال دارند هزینه سرانه جوجه 25 ریال به ازاء هر کیلو گوشت تولید شده تمام می شود و توجه به این مسئله یک رقم قابل توجه از نظر کم کردن مخارج تولید خواهد شد. از طرف دیگر سبب صرفه جویی در تولید جوجه یک روزه خواهد شد.
2- هزینه سرانه مربوط به کارگر: معمولا نگاهداری جوجه در هفته های اول مشکل تر بوده و احتیاجر به دقت و مراقبت و کار بیشتری دارد در صورتیکه درسنین بالاتر نگاهداری جوجه احتیاج بدقت و کار کمتری  دارد. از طرفی چون با پرورش جوجه کبابی در سنین بالاتر تعداد کمتری سری در سال می توان نگاهداشت، از اینرو از نظر عملایت ورود جوجه یکروزه و همچنین ارسال جوجه های گوشتی ببازار تعداد دفعات ضدعفونی کردن لانه احتیاج بکار کمتری خواهد داشت، در نتیجه میازن کار در واحد تولید کمتر گردیده و سبب کاهش هزینه سرانه مربوط به کارگر می گردد.

3- هزینه مربوط به سوخت: معمولا در پنج هفته اول احتیاج به حرارت مصنوعی است در صورتیکه در سنین بالاتر مخارچ مربوط به سوخت حذف می شود. از اینرو هرچه جوجه های سنین پائین و وزن کم به بازار ارسال شود، هزینه سرانه و مصرف سوخت بیشتر می خواهد تا هنگامیکه جوجه در سنین لالاتر و در وزن بالاتر به بازار ارسال گردد. زیرا در مدت اضافی نگاهداری احتیاج به هزینه مربوط به سوخت نیست.
4- هزینه های مربوط به واکسیناسیون و دارو و تلفات: با توجه باینکه دو نوبت واکسیناسیون بر علیه بیماری نیوکاسل برای جوجه های گوشتی توصیه می شود و این دو نوبت نیز در سنین پائین است از اینرو مخارج واکسیناسیون و دارو در جوجه های با وزن کمتر و جوجه های با وزن بیشتر یکسان خواهد بود. در نتیجه هزینه سرانه واکسیناسیون در واحد وزن در جوجه های سنگینتر ارزانتر تمام می شود. از نظر تلفات نیز طبق مطالعات انجام شده، اغلب تلفات در جوجه های گوشتی در چند هفته اول زندگی است از اینرو بطور کلی در واحد وزن درصد تلفات در جوجه گوشتی سنگین کمتر از جوجه کبابی های سبکتر می باشد.
5- مخارج بستر: چون برای هر سری جوجه معمولا فقط یکبار از بستر استفاده می شود، از اینرو مخارج مربوط به بستر در جوجه های سبک و سنگین یکسان است. بدین ترتیب هزینه سرانه مربوط به بستر برای تولید یک کیلو گوشت در جوجه های سنگین به مراتب ارزانتر از جوجه های سبک وزن می باشد.
6- هزینه مربوط به غذا: راندمان تبدیل غذا به گوشت هر چه سن جوجه بیشتر می شود کمتر می گردد ولی این کاهش راندمان بحدی نیست که از نظر اقتصادی به صرفه نباشد این امر البته بسته به نژاد نوع غذا و طرز غذا دادن فرق می کند. معمولا چون در سنین بالاتر از نظر کیفیت تغییراتی در جیره غذائی داده می شود و درصد پروتئین کاهش می یابد جیره غذائی ارزان تر تمام می شود از اینرو تا حدی ارزان تمام شدن جیره غذائی جبران کاهش راندمان غذائی را می نماید. از اینرو هر چه جوجه های گوشتی ارسال شده ببازار بیشتر نزدیک به وزن استاندارد 1700 گرم باشد، احتیاج کمتری به جوجه یکروزه و سوخت و بستر و دارو و واکسن و کار بوده و بر عکس چنانچه این مسئله رعایت نشود ضایعات مواد مزبور بیشتر خواهد بود.
دوم) ضایعات در مرحله بهره برداری:
در مورد جوجه گوشتی این مرحله شامل کشتار بسته بندی و عرضه به بازار و در صورت لزوم ذخیره کردن در سرد خانه می باشد و در مورد مرغ تخمگذار شامل جمع آوری تخم مرغها درجه بیندی کردن و عرضه به بازار است ضایعاتی که در این مرحله وجود دراد بدین قرار است:
1-ضایعات در مرحله بهره برداری:
در مورد جوجه گوشتی این مرحله شامل کشتار بسته بندی و عرضه ه بازار و در صورت لزوم ذخبرذه کردن در سرد خانه می باشد و در مورد مرغ تخمگذار شامل جمع آورب تخم مرغها درجه بندی کرذدن و عرضه به بازار است. ضایعاتی که در این مرحله وجود دارد بدین قرار است:
1-ضایعات مربوط به شکستن تخم مرغ: طبق مطالعات انجام شده در حدود 3/7 درصد از کل تخم مرغ تولید شده دچار شکستگی شده و غیر قابل مصرف می گردد. بدین ترتیب که 6/3 درصد در مزرعه و 7/3 درصد در هنگام درجه بندی کردن و حمل و نقل و فرستادن ببازار می شکند. مطالعات مقدماتی در ایران نشان داده که شکستگی تخم مرغ در ایران بیش از 10 درصد می باشد که قسمتی از آن در اثر نازک بودن پوسته تخم مرغهای تولید شده و قسمت اعظم آن در اثر غلط بودن وضع مارکتینگ است. علت نازک بودن پوسته تخم مرغها را در ایران می توان بعلت گرمای محیطی و تغذیه نامناسب از نظر میزان کلسیم و فسفر و لالاخره شرایط غلط نگاهداری و ساختمان لانه دانست.

2- کم شدن بازده غذا در اثر حرارت: بهترین حرارت برای مرغ ها در حدود 18-15 درجه است. بالا رفتن حرارت و پائین آمدن آن هر دو سبب کاهش راندمان غذا می شود. بالارفتن حرارت از میزان مناسب ذکر شده بیشتر در کاهش راندمان غذا اثر دارد. تجربه نشان داده است که هر قدر درجه حرارت محیطی بالا می رود میزان خوردن غذا و همچنین ضریب تبدیل آن به بهره کاهش می یابد. علت این امر این است که از نظر فیزیولوژیکی مرغ تا زمانیکه احتیاجاتش از نظر انرژی تامین نشده از خوردن دست نمی کشد لذا اگر هوا گرم باشد چون میزان انرژی مورد احتیاج طیور کم است لذا مرغ غذای کمتری می خورد و چون در مقدار غذای خورده شده مقدار کافی پروتئین و سایر مواد غذائی موجود نیست لذا احتیاجات مرغ کاملا تامین نشده و میتوان محصول کاهش می یابد. عکس این امر در مورد کاهش حرارت کشاهده می شود از اینرو برای رفع این اشکال باید دو فرمول غذای طیور در زمستان و تابستان داده شود تا از نظر ضریب تبدیل غذایی اختلال بوجود نیاید. بدین جهت معمولا جیره مرغهای تخمی در تابستان باید دارای پروتئین بیشتر و انرژی کمتر و در زمستان پروتئین کمتر و انرژی بیشتر داشته باشد.
3- کم شدن بازده غذائی در اثر فرمولهای نامناسب: نکته دیگری که به میزان زید سبب کم شدن راندمان غذا می گردد نامناسب بودن ترکیب جیره غذائی است.
افزایش و کاهش نسبتهای معین شده برای جیره غذائی طیور هر دو سبب کم شدن استفاده از غذا می گردد.
4- وجود ضایعات در اثر رعایت نکردن محدودیت غذائی در نیمچه های تخمی.
5-کم شدن بازده غذائی در اثر عدم توجه به درصد تولید: چنانچه در تمام مدت تخم گذاری بدون توجه به درصد تولید جیره غذائی یکنواخت در اختیار گله مرغ قرار داده شود راندمان غذا پائین می آید ، زیرا اگر حجیره یکنواخت و مثلا بر اساس 15 درصد پروتئین باشد در هنگامیکه درصد تولید پائین است کمتر از 65 درصد مقدار بیشتری پروتئین در اختیار مرغ قرار می گیرد که سبب اتلاف غذا شده و اقتصادی نیست. برعکس هنگامیکه تولید بالاست میزان پروتئین باندازه کافی نیست از اینرو چون احتیاجات مرغ بطور کامل تامین نمی شود درصد تولید پائین می آبد که در هر صورت سبب کاهش راندمان غذا به بهره می گردد،‌از اینرو باید بسته به میزان درصد تخمگذاری تغییرات لازم را در جیره غذائی داد و متاسفانه چنینی چیزی در ایران متداول نیست. بدین ترتیب عوامل ذکر شده در فوق سبب می شود که راندمان غذا کاهش یافته و ضایعات بالا رود.
ضایعات ناشی از فرستادن جوجه در وزنهای پائین:
مسئله اینکه جوجه کبابی گوشتی در چه سن و در چه وزنی ببازار ارسال گردد عامل مهمی از نظر ضایعات بشمار میرود. معمولا از نظر اقتصادی بهترین وزن برای فرستادن جوجه ها به بازار وزن متوسط 1800 گرم می باشد . در این وزن حداکثر بهره وری حاصل می شود در صورتیکه در ایران عملا وزن جوجه های ارسال شده ببازار به مراتب کمتر از این حد است.
ضایعات در مرحله بعد از بهره برداری:
در این مرحله ضایعات شامل بقایای طیور می گردد که متاسفانه چنانچه باید و شاید در ایران مرود استفاده قرار نمی گیدرد. این ضایعات به اختصار به قرار زیر است:
1-ضایعات باقیمانده کارخانجات گوشتی: بقایای کارخانه جوجه کشی معمولا از پوست تخم مرغهای بی نطفه تخم مرغهای نطفه مرده تخم مرغهای جنین مرده و جوجه های وارده تلف شده تشکیل شده است باضافه در بعضی تشکیلات جوجه کشی که جنوجه های تخمی را بصورت سکس شده می فروشند جوجه خروسها را بدور می ریزند مقدار زیادی جوجه خروس یکروزه به این بقایا اضافه می شود در ایران این بقایا بدور ریخته می شود حتی برای معدوم کردن آن نیز هزینه های زیادی صرف می شود.
طبق بررسی های و مطالعات پودر بقایای کارخانجات جوجه کشی دارای 27 درصد پروتئین و 21 درصد کلسیم و 65 درصد فسفر و مقدار زیادی مواد غذائی دیگر است که به سهولت می توان از آن تغریه مرغهای تخمی استفاده نمود.
2-ضایعات بقایای کشتارگاههای طیور: در هنگام کشتار معمولا 3 درصد سر و 5 درصد پا و بطور کلی 22 درصد بقایا وجود دارد و چنانچه شاهپرها را نیز جزو این بقایا حساب کنیم، رویهم رقم 23 درصد از لاشه شامل بقایا می گردد. پودر این بقایا معمولا شامل 70 درصد پروتئین است که منبع بسیار خوبی از نظر لیزین و سیستین و متیونین بشمار می رود و میزان چربی آن حدود 15 درصد می باشد. نسبت درصد ترکیبات پودر بقایای کشتارگاهها بقرار زیر می باشد:
رطوبت3/9 پروتیئن 5/71 عصاره اتری 2/15 مواد هیدروکربنه 5/0 خاکستری 5/3 و انرژی متابولیسم در کیلو1720.
از نظر اسید آمینه ترکیبات آن بقرار زیر می باشد:
آرژانتین55/4 سیستین 15/3 گلیستین 22/6 هستیدین 15/1 لوسین 85/5 ایزولوسین 2/3 لیزین 93/2 تی یوتی 49/1.
متاسفانه با وجود کمبود شدید مواد اولیه پروتیئنی در جیره غذائی طیور هیچگونه استفاده ای از این بقایا بعلت نبودن کشتارگاههای مجهز در ایران نشده است و در حقیقت جزو ضایعات بشمار می رود،‌در حالیکه پودر این مواد از نظر تغذیه می تواند به راحتی جانشین قسمت زیادی از پودر ماهی وارداتی گردد.