گروه علمی شرکت بهین رشدساز آرین
مقدمه:
امروزه توجه جدی به سلامت مواد غذایی در سطوح مختلف باعث گردیده تا اهمیت سالم سازی فرآورده های مورد استفاده در غذای روزانه انسان بیش از پیش مورد توجه مصرف کنندگان و تولیدکنندگان قرار گیرد.
لذا در همین راستا حرکت در جهت تولید محصولات ارگانیک کشاورزی و دامی ( بدون آنتی بیوتیک ) شتاب چشمگیری یافته است. با عنایت به سهم فرآورده های دام، طیور و آبزیان و اهمیت آنها از نظر تامین پروتئین و سایر مواد مغذی در غذای انسان توجه به سالم سازی این فرآورده ها در دنیا از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
امروزه بسیاری از کشورها به عنوان پیشگامان تولید آنزیم ها و مکمل ها با نگاه تولید و پرورش دام و طیور و آبزیان سالم همراه با بهینه سازی و افزایش راندمان تولید فرآورده های غذایی اقدام به تولید کالاهایی به همین منظور نموده اند. آنزیم های سبز ترکیبی ارزشمند از نظر آنزیم های بکار گرفته شده می باشند که سازگار با ساختار طبیعی دستگاه گوارش دام و طیور بوده و در جهت بهبود هضم جیره غذایی عمل می کنند. این آنزیم ها دارای ساختاری متفاوت با اغلب محصولات آنزیمی تجاری قابل دسترس است که برای دام و طیور در نظر گرفته می شود، در حالیکه آنزیم های تجاری برای کاربردهایی به غیر از خوراک دام و طیور تولید می شوند. همانند زایلاناز و سلولاز که به صورت وسیعی در صنایع غذایی، نساجی، سوخت و صنایع تبدیلی مورد استفاده قرار می گیرند.
تحقیقات و بررسی های علمی و آزمایشگاهی فراوان در دانشگاهها و مراکز علمی معتبر و استفاده در تعداد زیادی دامداری ها و مرغداری های بزرگ ( از جمله استان قم ) سازگاری (( آنزیم های سبز )) را با وضعیت محیط زیست به اثبات رسانده است.
استفاده و به کار گیری از این نوع مولتی آنزیم ها در جیره غذایی، مزایای زیر را شامل می شود: مقرون به صرفه بودن به جهت 1-بالا بردن راندمان تولید، 2-کاهش قیمت جیره غذایی به لحاظ استفاده از مواد اولیه ارزانتر، 3-هضم بهتر خوراک و دان مصرفی و تولید انرژی بیشتر، 4-عدم استفاده از آنتی بیوتیک در جیره غذایی طیور و همچنین بهبود ضریب ایمنی و عدم آسیب رسانی به محیط زیست ( به دلیل وجود فیتاز و تجزیه فیتاتها و عدم دفع فسفر و نیتروژن به محیط زیست ).
امید داریم بتوانیم گام موثری در زمینه بهینه سازی و تولید فرآوردهای دام و طیور آبزیان استان برداریم.
حال به توصیف عملکرد آنزیم در جیره طیور میپردازیم:
تهیه غذای طیور یکی از مهمترین بخش های هزینه ای را به خود اختصاص می دهد . قسمت اصلی این غذا غلات می باشد غلات دارای مقدار زیادی پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای می باشند که باعث کاهش و محدودیت آنها در جیره می شوند . تحقیقات نشان میدهد که میزان پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای (NSP) مواد خام مورد نظر همراه با آنزیم های کاهش یافته و کیفیت غذا بهبود می یابد. بعضی از غلات به علت داشتن (NSP) که منجر به افزایش اثرات منفی و ناسازگاری در پرندگان و چسبندگی مدفوع در حیوان می شود که وضعیت بستر را نامطلوب می سازد . در طیور تخمگذار این مورد باعث افزایش تخم مرغهای کثیف می گردد. عمده ترکیب جیره مرغ از مواد گیاهی ، غلات و پروتئین های گیاهی به انضمام مقدار کمی از پروتیئن های حیوانی است . از آنجایی که مرغ یک پرنده تک معده ای است ، همه این ترکیبات قابل هضم و استفاده نیستند ولی با افرودن آنزیم های خارجی به غذا اکثر آنها قابل استفاده و هضم پیدا می کنند . انرژی بسیاری از غلات به علت ذخیره شدن به صورت (NSP) برای حیوانات تک معده ای قابلیت هضم نداشته اما بعضی از ترکیبات هیدرات های کربنی باعث آزاد شدن (NSP) ذخیره ای می شوند که در دسترس پرندگان قرار می گیرند . هضم (NSP) باعث آزاد شدن نشاسته و پروتئین از ساختمان سلولی غلات می شود که در نتیجه انرژی متابولیسمی و پروتئین قابل استفاده ، افزایش قابل توجهی می یابد. در بعضی از غلات میزان قابل توجهی (NSP) محلول وجود داشته که باعث افزایش ویسکوزیته و کاهش هضم در روده کوچک می شود.
مشکلاتی که مواد گوارشی چسبناک در روده به بار می آورند :
– کاهش توانایی روده در مخلوط کردن مواد محتوی آن
– ممانعت از رسیدن آنزیمها به سلولها جهت عمل تجزیه
– کاهش تماس مواد مغذی با دیواره روده
– کاهش جذب مواد مغذی به داخل خون
– خوراک هضم نشده و آب جذب شده و سپس از بدن پرنده خارج می شوند .
– رشد ضعیفتر (کاهش رشد)
– کاهش میزان تبدیل غذا
– مدفوع آبدار
– زمان عبور مواد گوارشی را زیاد و طولانی می کند و دریافت و مصرف غذا را کاهش می دهد .
.با به کار بردن ترکیب صجیح کربوهیدرات ها و نگهداری مناسب آن ها برای منابع پروتئین گیاهی ، انرژی متابولیسمی و پروتیئن قابل استفاده افزایش می یابد . برای همه غلات و پروتیئن های گیاهی افزودن آنزیم های خارچی قابل استفاده غذا را نسبت به گذشته آن افزایش می دهد ، پس در مجموع یک پیشرفت قابل انتظار در نتیجه وارد کردن آنزیم های خارجی به غذا می توان انتظار داشت . تقریبا در همه منابع گیاهی که به عنوان غذای حیوانات استفاده می شوند ، یک بخش مهمی از فسفر معدنی به شکل اسید فیتیک ، ذخیره شده که برای حیوانات تک معده ای قابل استقاده نمی باشند . با اضافه کردن فیتاز قسمتی از این پیوندهای فسفری شکسته و ممکن است تا 30 درصد سطح فسفر مورد نیاز جیره را کاهش دهد . به طور کلی طیفی از آنزیم های میکروبی بر روی دیواره سلول های گیاهی ، اسید فیتیک و مواد غذایی چون نشاسته و پروتیئن مؤثر می باشد که به موجب آن قابلیت استفاده و هضم غذا افزایش یافته و مواد دفعی حاصله کاهش می یابد .
نقش و تاثیر آنزیمها در جیره های جوجه گوشتی
تحقیقات زیادی در رابطه با استفاده از آنزیمها در جیره غذایی ظیور و بخصوص جوجه گوشتی انجام گرفته و در این تحقیقات عملکرد مثبت آنزیمها در رابطه با افزایش انرژی و قابلیت هضم قندها و پروتئین جیره مورد ارزیابی قرار گرفته است. طبق گزارشات، اکثر محققین معتقدند که افزودن آنزیم به جیره غذایی، باعث اثرات ذیل خواهد شد:
1) بالابردن قابلیت هضم
2) پایین آوردن هزینه دان
3) بهبود در وضعیت شیمیایی بستر
4) بهتر شدن ضریب تبدیل
5) کمک به محیط زیست از طریق کاهش مواد آلی دفع شده
به نظر می رسد مهمترین کار آنزیمها در دستگاه گوارش طیور، شکستن دیواره سلولی مواد غذایی جیره می باشد و بدینوسیله مخلوطی یکنواخت از مواد مغذی را بوجود می آورند، در نتیجه قابلیت هضم مواد غذایی بخصوص کربو هیدراتها را افزایش می دهند.
همانطور که در جدول (شماره 1) نشان داده شده در طیور تولید آنزیمهای آمیلاز و پروتئاز لوزالمعده در اوایل رشد بسیار کم است بطوریکه در طی چند روز اول مقدار این آنزیمها برای هضم مواد غذایی ناکافی است لذا افزودن آنزیم به جیره بسیار مفید به نظر می رسد.
جدول 1 – زمان تقریبی رسیدن به اوج تولید آنزیم ها در سیستم گوارشی جوجه های گوشتی
آمیلاز
لیپاز
پپسین
تریپسین
5 روزگی
7 روزگی
10 روزگی
15 روزگی
نشاسته موجود در غلات در داخل سلولهای آندوسپرم قرار دارند لذا برای دستیابی به این منبع انرژی تجزیه دیواره سلولی آندوسپرم بسیار حائز اهمیت است از اینرو آنزیمها در استفاده بهینه از مواد نشاسته ای موجود در غلات نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند.
اثرات تغذیه ای پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای:.
مکانیسم اثر این مواد بدو صورت قابل تفسیر است : 1 – پس از خوردن دانه، بتاگلوکان و آربینوزایلن حل شده و موجب افزایش ویسکوزیته مواد هضمی می شوند. از این مکانیسم بعنوان عامل عمده محدود کننده ارزش تغذیه ای جو، یولاف، چاودار و گندم یاد می شود. 2 – دیواره سلولی که بخش عمده ای از آنرا این مواد تشکیل می دهند بعنوان سدی در راه رسیدن آنزیمهای هضمی به مواد مغذی یا عاملی که سرعت اینکار را کم می کنند عمل می نماید.
در نتیجه افزایش ویسکوزیته مواد هضمی، سرعت انتشار آنزیمها، انتشار مواد مغذی و حرکت مواد در دستگاه گوارش همگی کمتر می شود و در نتیجه هضم و جذب مواد مغذی و میزان مصرف خوراک پایین می آید. هر چه مولکول بزرگتر باشد اثر افزایش ویسکوزیته بر سرعت انتشار آن بیشتر خواهد بود در نتیجه چربیها بواسطه بزرگی ذرات بیش از سایر مواد مغذی تحت تأثیر قرار می گیرند.
کند شدن حرکت مواد هضمی در دستگاه گوارش موجب افزایش جمعیت میکروبی در روده کوچک می شود که اثر منفی بر عملکرد حیوان می گذارد. از طرف دیگر افزایش ویسکوزیته موجب کاهش سطح برخی از آنزیمهای لوزالمعده از جمله آمیلاز در مجرای روده کوچک می شود. اثر دیگر دیواره سلولی همانگونه که ذکر شده ایجاد کردن سدی در برابر دستیابی آنزیمها به نشاسته و پروتئین داخل سلول و یا کند کردن دستیابی آنزیمها به مواد مذکور می باشد که درنتیجه این کار از قابلیت هضم مواد مغذی مذکور کاسته شده و یا آزاد شدن آنها به تأخیر می افتد یعنی در انتهای روده کوچک آزاد می شوند.
با توجه به مطالب فوق برخی از غلات به دلیل داشتن مواد مذکور میزان انرژی قابل متابولیسم کمتری را نسبت به غلاتی نظیر ذرت در تغذیه طیور بخصوص طیور گوشتی دارند. بنابراین در زمانیکه از اینگونه غلات (جو، یولاف، چاودار و گندم) به مقدار بیش از حد توصیه شده استفاده می شود، استفاده از آنزیم جهت حداکثر بهره وری از مواد مغذی موجود در این غلات لازم بنظر می رسد.
بطور کلی در نتیجه استفاده از آنزیم، قابلیت هضم چربیها، پروتئینهاو بخصوص کربوهیدراتها بهبود یافته و باعث افزایش انرژی قابل متابولیسم ظاهری می شود. البته این مقدار بسته به نوع آنزیم تهیه شده در کارخانجات مختلف، متفاوت است و در هنگام مصرف باید به میزان توصیه شده توجه شود.
– اهمیت حالت مولتی بودن آنزیم (چند آنزیمی Multi enzyme)
برخی از انواع آنزیمها، بصورت تک آنزیمی بوده و برروی ماده غذایی مشخصی مؤثر می باشد. در مقابل، بعضی از آنزیمها مخلوطی از چند آنزیم بوده که بصورت مولتی آنزیم بوده و بر روی طیف وسیعی از مواد اولیه اثر می کند.
با مصرف این نوع آنزیمها، جیره نویسان و متخصصین تغذیه، قادر خواهند بود تا در فرمول جیره غذایی طیور از اقلام قابل دسترس و متنوع تری استفاده نمایند.
موضوع مهم و قابل اشاره دیگر در رابطه با آنزیم، انتخاب کارخانه های تولید کننده آنزیم می باشد. با توجه به تنوع آنزیمهای دامی، کارخانه های با سابقه بیشتر که بصورت تخصصی به تولید آنزیم مشغول می باشند و همچنین از کیفیت مطلوب و استانداردهای لازم برخوردار هستند، در درجه اول اهمیت برای تصمیم گیری بهینه و اقتصادی قرار دارند.
رفرنس:
– مجله کشاورزی دامپروری سبز زیست، سال سوم، شماره هشت.
– فصلنامه علمی تخصصی طیور چکاوک دوره پنجم شماره 3 و دوره نهم شماره 2
– Almiral, M., Francesch, M., Perezvendrell, A.M., Brufau, J. and Estive Garcia, E. ( 1995 ) The differences in intestinal viscosity produced by barley and B-glucanase alter digesta enzyme activies and ileal nutrient digestibilites more in broiler chicks than in cocks., 125: 947-955.
