انتخاب و وازده گیری در مرغ های تخمگذار

گروه علمی شرکت بهین رشدساز آرین

مرغ های وازده باید روزانه از لانه جمع آوری شود و عملیات وازده گیری روزانه یا هفتگی طبق اصول زیر انجام شود. هدف از نگاهداری مرغ تخمی تولید تخم مرغ توسط آنها است از اینرو در گله های تجارتی باید مرغ هایی را نگاهداری نمود که به اندازه کافی و اقتصادی تولید تخم مرغ نمایند.معمولا به علل گوناگون در هر گله تعدادی مرغ وجود دارند که مورد سرویس قرار می گیرند. بدون اینکه تولیدی داشته باشند از اینرو در مراحل مختلف تخم گذاری این افراد هر چه زودتر باید شناسایی و از گله حذف شوند. روش هایی که برای وازده گیری مرغ های تخمی در گله وجود دارند به قرارزیر می باشد که مرغدار موفق باید به دقت آنها را مورد توجه و عمل قرار دهد: الف: استفاده از تغییرات فیزیولوژیکی مشخص کننده تخم گذاری: در این مورد می توان از نکات زیر استفاده نمود:

1- از بین بردن پیگمان ها- در نژادهایی که رنگ پوستشان زرد است وضعیت پیگمان ها و رنگ دانه ها در انتخاب افراد گله از نظر تخم گذاری مهم می باشد ولی به تنهایی نمی تواند ملاک قضاوت قرار گیرد بلکه باید با فاکتورهای دیگر توام شود. بیشتر نژادهای تیپ تخمی اغلب دارای پیگمان زرد در قسمت های مختلف بدن هستند. پیش از اینکه مرغ جوان شروع به تخم گذاری کند، پیگمان های زرد حاوی مواد غذایی را در زیر پوست و زیر جلد ساق پا و منقار و قسمت های دیگر بدن ذخیره می کند وقتی که مرغ شروع به تخم گذاری کرد چون برای ایجاد زرده تخم مرغ احتیاچ به پیگمان دارد به مرور از پیگمان های ذخیره بدن استفاده می نماید از اینرو به تدریج نقاط مختلف بدن پیگمان خود را از دست می دهند و سفید می شود. معمولا بین مقدار تخم مرغ گذارده شده و رنگ پریدگی قسمت های مختلف بدن نسبتی وجود دارد. بدین تربیب که هر چه منحنی تولید بالا می رود وجود رنگدانه ها در بدن کمتر می شود. گاهی نیز از بین رفتن و ناپدید شدن پیگمان ها در اثر عوامل دیگری مانند بیماری های عفونی و انگلی می باشد در این صورت ممکن است پیگمان ها در مرغ جوان زائل شود بدون اینکه حتی یک تخم مرغ گذارده باشد. در این حالت معمولا بدن لاغر و کم رشد، شکم سفت و کوچک و تاج پژمرده است.

تغذیه نیز دروضعیت رنگ دانه ها ممکن است موثر باشد. معمولا این رنگ دانه ها از پیگمان های زرد نباتی اگزانتوفیل که در گیاهان که در گیاهان سبز و بعضی دانه ها (بخصوص ذرت) وجود دارد توسط مرغ گرفته می شود. از اینرو رابطه نزدیکی بین پیگمان موجود در بد و زرده تخم مرغ و غذای خورده شده وجود دارد با اضافه کردن مواد شیمیایی مختلف مثل اگزانتوفیل و Pimientopeper و Capsicum annum به فرمول غذایی می توان رنگ تخم مرغ را از زرده پریده رنگ تا نارنجی متمایل به قرمز تغییر داد . معمولا از بین رفتن پیگمان ها در بدن مرغ به ترتیب مخصوصی صورت می گیرد. بدین ترتیب که ابتدا پیگمان مخرج سپس حلقه دور چشم ، لاله گوش ، منقار (از قاعده به نوک ) پاها ، ساق پا از بین می روند . عمل پیکمانتاسیون را در افراد نمی توان مورد قضاوت قرار داد ، زیرا اولا تغییرات مقدار پیگمان در افراد یک نژاد ممکن است به مقدار زیاد با هم متفاوت باشد

ثانیا مقدار پیگمان موجود در غذا مسئول این قسمت است، از اینرو پیگمانتاسیون فقط راهنمای خوبی برای انتخاب در گله است ولی از نظر انفرادی ارزش ندارد . بدین ترتیب که اگر در یک گله واحد بیشتر افراد پیگمان خود را از دست داده اند ولی تعداد معدودی هنوز کم و بیش پیگمان خود را حفظ کرده اند . دلیل ضعف تخم گذاری آنها بوده و بایستی از گله حذف گردند . معمولا در مرغ های نژاد سنگین پیگمان ها دیرتر از بین می روند تا نژاد سبک،‌در اواخر تخم گذاری بهتر می توان از این روش استفاده نمود زیرا وقتی که تخم گذاری در مرغ های مسن به مرور کم می شود پیگمان ها به همان ترتیبی که زائل شده بودند دوباره به بدن باز می گردند . از اینرو هر چه در مرغ های مسن پیگمان بیشتر باشد دلیل ضعف تخم گذاری است و باید فورا از گله حذف شوند .

پرریزی یا تولک رفتن یا Moult : مرغ های تخمی به طور طبیعی پس از مدتی تخم گذاری دچار پرریزی می شوند .فصل و دوره پرریزی رابطه نزدیکی با تعداد تولید تخم مرغ دارد . تجربیات مختلف نشان داده است که هر چه مرغ دیرتر دچار پرریزی شود از نظر تخم گذاری بهتر است . از اینرو انتخاب مرغ های تخمی از روی این کاراکتر بسیار آسان است . تمام مرغ هایی که در یک گله همسن زودتر از دیگران شروع به پرریزی می کنند بایستی از گله خارج شوند . طبق آزمایش Blaksless رابطه نزدیکی بین مرحله پرریزی و تولید سالیانه تخم مرغ در مرغ ها وجود دارد . مرغ در هنگام پرریزی از مواد غذایی به جای تولید تخم مرغ برای ساختن پرهای جدید استفاده می کند . در این صورت در طی پرریزی تولید قطع می گردد و معمولا مرغ های خوب دیرتر دچار پرریزی شده و عمل پرریزی انجام می گیرد بالعکس مرغ های ضعیف زودتر دچار پرریزی شده و پرریزی با آهستگی و تانی صورت می گیرد . از طرف دیگر در بدن این مرغ ها قسمت بدون پر ندرتا دیده می شود زیرا این ها به مرور تعدادی از پرهای خود را می ریزد و پرهای جدید به جای آنها شروع به رشد می نماید قبل از اینکه بسیاری از پرهای قدیمی بریزد ولی مرغ های خوب پس از تولید کافی پرها شفافیت خود را از دست می دهد و دچار فرسودگی و پارگی می شود . در مرحله پرریزی به سرعت پرها می ریزد . از اینرو اغلب قسمت هایی از بدن بخصوص پشت و زیر بال ممکن است کاملا لخت و برهنه و بی پر باشد . سپس پرهای جدید به سرعت به جای پرهای ریخته شده می روید . مقدار پرریزی را می توان به وسیله آزمایش بال معین کرد اگر بال های یک مرغ کاملا دارای پر باشد می توان آنها را از انتهای بال به طرف بدن شمرد در این صورت ملاحظه می شود که پرهای اصلی اولیه و یک پر کوچک اکسیال و 14 پر ثانویه تشکیل شده است پرهای اولیه معمولا به طور منظم می افتد ، افتادن پر از شماره 1 بعد از آکسال شروع می شود سپس شماره 2 می افتد و به همین قسم تا شماره 10 پیش می رود . مرغ هایی که دچار پرریزی سریع هستند ممکن است 2-3 پر با هم افتاده یا پرها به طور متوالی و سریع بیفتند و در این صورت بین پرهای جدید که به جای آنها بوجود آمده است اختلاف چندانی از نظر طول مشاهده نمی شود در صورتی که مرغ هایی که دارای پرریزی ضعیف هستند اغلب بین طول پرهای تازه اختلاف وجود دارد معمولا پرهای اولیه پس از 6-7 هفته از پرریزی گذشت کامل می شوند . در این ورت مشاهده یک بال کامل بدون پر ریختگی مشخص می کند که حداقل 6-7 هفته قبل صورت گرفته است . علاوه بر پرریزی طبیعی که اغلب در اواخر سال اول تخم گذاری بوجود می آید هوای زیاد گرم ، شرایط بد تغذیه و نیز حرکت دادن مرغ ها در هنگامی که بایستی تخمگذاری کنند و یا ترس و استرس ممکن است سبب پرریزی شود مدت توقف تخم در افراد بعد از پرریزی متفاوت است . بعضی ها چهار ماه یا بیشتر برای پرریزی کامل احتیاج به استراحت دارند ولی مرغ های تخمی خوب مدت کمتری استراحت می کنند ولی احتیاج به طور کلی مدت متوسط پرریزی در حدود 8-10 هفته است . به طور کلی هر چه مرغ زودتر دچار پرریز شود از نظر تخم گذاری ضعیف تر است و باید شناسایی و از گله حذف گردد . مرغ های تخمی خوب دیر دچار پرریزی شده و پرریزی آنها سریع صورت می گیرد .

استفاده از تشریح و شکل ظاهر برای مشخص کردن تخم گذاری:

منظور از استفاده از شکل ظاهر و آناتومی مرغ برای تشخیص خاصیت تخم گذاری عبارتست از شناسایی مرغ تخم گذار از مرغ تخم گذار و حذف افراد بد از گله می باشد . این امر از نظر تشکیل یک گله خوب تخم گذار در مرغداری مدرن امروزه اهمیت فراوانی دارد . معمولا می توان سلکسیون را از جوجه یکروزه تا مرغ های تخم گذار انجام داد . مواردی که مورد نظر قرار می گیرد به قرار زیر است :

وسایل مورد نیاز : وقتی که در گله عمل انتخاب بایستی صورت گیرد قبلا باید وسایلی را تهیه کرد که گرفتن طیور با آن آسان بوده و حداقل صدمه به آنها وارد آید . اگر تعداد گله کم است می توان از قلاب های مخصوص برای گرفتن طیور یا از دیواره های توری سیمی برای محدود کردن آنها استفاده نمود ولی گاهی این وسایل صدماتی زیادی مانند شکستن و زخم کردن بال و ساق یا دست و پا زدن زیاد به طیور وارد می آورد و حتی ممکن است در اثر این ناراحتی مرغ دچار پرریزی شود . از اینرو در حد امکان بایستی وسایلی انتخاب کرد که حداقل ناراحتی را برای مرغ ها فراهم سازد . برای این کار معمولا دالان سیمی و توری پهنی می سازند که به مرور عرض آن کم می شود و مرغ را به طرف این دالان می رانند و سپس به ملایمت از طرف دیگر دالان آنها را می گیرند. ولی در این مرود نیز بایستی سعی کرد تجمع تعداد زیادی مرغ در این دالان سبب ناراحتی و حتی تلفات نگردد. در هنگام دست چین و سلکسیون مرغ می باید باکمال سرعت و در عین حال با ملایمت انجام گیرد. در آب و هوای گرم عمل انتخاب بایستی صبح زود پیش از گرم شدن هوا و حتی پیش از تابش آفتاب صورت گیرد. ولی معمولا در فصول عادی بهترین موقع دست چین کردن مرغ های تخمی بعدازظهر است زیرا در این هنگام عمل تخم گذاری افراد گله تقریبا پایان یافته است.

همانطور که ذکر شد عمل انتخاب بایستی در هر سن انجام گیرد بدین ترتیب که: 1) انتخاب در جوجه ها و طیور جوان – عمل انتخاب بایستی از همان روز اول که جوجه ها از تخم خارج می شوند انجام گیرد بدین ترتیب که تمام جوجه های ضعیف، غیر طبیعی، بدشکل و بالاخره جوجه هایی که ناهنجاری هایی در پنجه و منقار و وضعیت پر دارند بایستی به دور ریخته شوند. موضوع رنگ جوجه ها نیز مهم است و بایستی تمام افرادی را که رنگ های غیر نژادی و غیرطبیعی دارند از گله حذف گردند.

در هفته دوم و سوم مجددا بایستی انتخاب درگله انجام گیرد برای این منظور تمام جوجه هایی که نشانی از بیماری ظاهر می سازند و یا رشدشان کم است باید دست چین شده و از گله حذف شوند و هم چنین آنهایی که پر و بالشان به خوبی رشد نکرده است بایستی دست چین نموده و از گله حذف نمود. در هفته های بعد نیز مرتب عمل دست چینی را بایستی انجام داد. در هنگام انتقال مرغ های جوان به قفسه های نگهداری بایستی به طور جدی و شدید عمل سلکسیون د دست جین کردن را انجام داد. بدین ترتیب که تمام مرغ های جوان لاغر و بدشکل و آنهایی که پرهایشان کاملا رشد نکرده است و یا آثار کانی بالیسم نشان می دهند یا پرهای آنها توسط مرغ های دیگر خورده شده و تمام آنهایی که رنگ های غیرنژادی یا کاراکترهای دیگر غیرنژادی در تاج و ریش و پیگمانتاسیون نشان می دهند فورا بایستی حذف گردند.

وقتی که مرغ به 4 الی 5 ماهگی رسید تخم گذاری نزدیک می شود و تاج و ریش شروع به رشد می کند. درست قبل از شروع تخم گذاری، در مرغ خوب تخمی، بایستی پرها به طور مناسبی تمام بدن را پوشانده باشد، بدن پرگوشت بوده از نظر پیگمانتاسیون در ساق پا و منقار غنی باشد. چشم ها قرمز و براق و وزن در حدود 5/1 کیلوگرم باشد. تمام مرغ های جوان که دارای سینه های تیز و لاغر یا تاج رنگ پریده و هم چنین ریش و تاج و ساق بدرنگ باشند بایستی حذف شده و به فروش رسانده شوند. زیرا این گونه مرغ ها ممکن است دارای بیماری های عفونی مزمن بوده یا حامل انگل های مضر باشند. که نگاهداری آنها نه تنها از نظر تولید تخم مرغ مقرون به صرفه نیست بلکه سبب اشاعه بیماری بین افراد دیگر گله می شود.

بعد از اینکه مرغ ها شروع به تخم گذاری کردند، و معدل تولید تخم مرغ به 50 درصد گله رسید بایستی بعد از 8-6 هفته عمل سلکسیون دوباره انجام گیرد. درا ین زمان تمام مرغ هایی که دارای نشانی های زیر هستند بایستی حذف شوند:

مرغ هایی که لاغر بوده و ظاهر آنها خوب نیست. مرغ هایی که دارای تاج و رنگ پریده و کوچک اند و همیشه در حالت غیر فعالی در قفس زندگی می کنند.

1- مرغ هایی که دارای چشمان خاکستری اند زیرا این مرغ ها نسب به لوکوزیس حساسند.

2- مرغ هایی که هنوز مقدار زیادی پیگمان زرد در ساق پا و منقار آنها وجود دارد.زیرا این مرغ ها دیر شروع به تخم گذاری کرده و تولید تخم مرغ آنها هم خوب نیست. مرغ هایی که در یکی از این چهار طبقه قرار دارند بایستی فورا جدا شده و مورد توجه خاص قرار گیرند و یا برای فروش به بازار فرستاده شوند. بدین ترتیب که چند روزی در لانه دیگر آنها را نگاه داشته و با غذاهای پرانرژی آنها را چاق نموده و به بازار می فرستند. مجددا بعد از 6-5 ماه بایستی دوباره افراد گله مورد انتخاب قرار گیرند و تمام مرغهای ضعیف، مریض، رنگ پریده و بدشکل و پرریخته حذف گردند و در ضمن در تمام مدت نگهداری گله های تخمی اگر بدون هیچ دلیلی تولید تخم مرغ در گله کاهش یابد بایستی فورا عمل سلکسیون را انجام داد. به طور کلی در عمل سلکسیون از روی شکل خارجی و خصوصیت آناتومی مرغ نکات زیر مورد توجه قرار می گیرد :

الف: از نظر خصوصیات اخلاقی افراد گله : مطالعات جدید نشان داده است که تنها به وسیله دست نمی توان افراد ضعیف را ازگله مرغ های تخمی حذف کرد. بسیاری از مرغداران به وسیله دقت در کارکترها و خصوصیات اخلاقی و رفتار افراد گله می توان افراد ضعیف را خارج کنند. افراد قوی البنیه و خب افلب پرجنب و جوش وفعال هستند. نسبت به اطراف خود ورود اشخاص خارجی حساس اند. به سادگی و نرمی حرکت می کنند و امتداد گردن و پاها وضع مناسبی دارند. به هیچ وجه بدن دارای ناهنجاری و ناقرنگی نیست. وضعیت ایستادن و وضعیت نگاهداری بال و سر وپنجه و وضعیت پنجه ها و زاویه بدن با پنجه ها بسیار مهم است.

مرغ های ضعیف اغلب اوقات به اطراف خودشان بی اعتنا هستند می توان آنها را به آسانی گرفت. ایستادن آنها بی حالت است. بدن اغلب غیر متعادل و پاها به طوربدی به جلو و یا عقب کشیده شده اند و همیشه خوب آلوده و کسل هستند. ب: از نظر کارکترهای تشریحی: مرغ های تخمی دارای صفات زیر هستند:

سر: دارای رشد مناسب و خوب- تاج: قرمز پررنگ، بزرگ و گرم، و اغلب به طرز خوبی بالای سر قرار گرفته است. چشمها: درخشان وعقابی- چشم های کم رنگ و فرو رفته اغلب نشانه وجود بیماری در گله است. شکم نرم، پوست آن نازک، عرض و طول و عمق شکم های سفت و چربی دار نشانه این است که مرغ در عموض اینکه غذای خورده شده را تبدیل به تخم مرغ کند تبدیل به چربی ذخیره در محوطه بطنی نموده است. شکم های زیاد بزرگ و ورم کرده و غیر عادی اغلب دلیل تومورهای شکمی یا افتادن تخم مرغ یا زرده به داخل محوطه شکمی است. استخوان های لگن بایستی نازک و انعطاف پذیر باشند اگر برعکس کلفت و به هم نزدیک باشند دلیل غیر تخمی بودن مرغ است.

معمولا به وسیله قرار دادن تعداد انگشتان در بین دو استخوان لگن می توان وضعیت مرغ را مشخص کرد. اگر سه انگشت در آن جای بگیرد مرغ تخمی بسیار خوب و اگر دو انگشت در بین آنها جا بگیرد معمولی و بد است. فاصله بین استخوان جناق سینه و استخوان لگن نیز نشانه بسیار خوبی برای اندازه گیری خاصیت تخم گذاری مرغ است هر چه این فاصله بیشتر باشد بهتر است. زیرا دلیل این است که حجم محوطه شکمی یا عمق بدن خوب است. زیرا یک مرغ تخم گذار برای تولید و تهیه تخم مرغ به فضا و محوطه بیشتری در داخل شکم خود احتیاج دارد تا یک مرغ غیر تخم گذار. وقتی که تولید تخم مرغ در مرغی متوقف گردید چربی اطراف شکم را می گیرد از اینرو شکم جناغ سینه به طرف استخوان لگن به هم نزدیک می شوند و هم چنین انتهای استخوان جناغ سینه به طرف استخوان لگن کشیده می شود. از عمق شکم کاسته می شود . شرایط کلی شکم را در مرغ های خوب می توان با لمس کردن مشخص کرد و از نظر خاصیت تخم گذاری قضاوت نمود: سینه: سینه نیز مانند شکم بایستی از نظر طول و عرض و عمق مناسب باشد. مرغ هایی که سینه های لاغر دارند یا استخوان سینه و جناغ سینه دچار خمیدگی و بد شکلی است مرغ های تخم گذار خوبی محسوب نمی شوند.

پرها: پرهای مرغان تخمی معمولا ساییده شده و کهنه و گاهی پاره شده است زیرا اینگونه مرغ ها از تمام مواد غذایی برای تولید تخم مرغ استفاده می کنند از اینرو پرها به مرور براق و شفافیت خود را از دست می دهند در صورتی که مرغان غیر تخمی دارای پرهای روشن و شفاف هستند. معقد : در مرغ های تخمی گشاد و مرطوب و گرم و در مرغ های غیر تخمی تنگ و خشک و سرد است. معمولا با در نظر گرفتن موارد فوق به اضافه پرریزی و پیگمانتاسیون که در مبحث گذشته به آن اشاره شد مرغ ها را از نظر تخمی بودن به 5 درجه تقسیم کنند (خیلی بد- بد- متوسط- خوب- خیلی خوب) و عمل سلکسیون را انجام می دهند به طنور خلاصه رئوس سلکسیون از روی شکل ظاهر یا تشریح مرغ را می توان به صورت جدول زیر خلاصه نمود.

اعضاء بدن

مرغ تخمی

مرغ غیر تخمی

وضعیت ظاهر

خصوصیات اخلاقی

سرو تاج و ریش

منقار

پشت

سینه

ساق پا

شکم

مخرج

استخوان لگن

فاصله لگن و جناغ سینه

شرایط پر و بال ها

وزن (بسته به نژاد )

قوی ، خوش منظر ، سرحال

فعال ، باهوش ، نترس ، کنجکاو

دارای رشد مناسب ، خوش رنگ ،گرم

قوی ، کوتاه ، دارای پیگمان کم رنگ

پهن ، مسطح ، طویل

پهن ، عمیق ، رشد عضلات خوب

متوسط ، زاویه دار، از نظر پیگمان کم رنگ

عمیق ، نرم ، پهن

بزرگ ، مرطوب عاری از پیگمان

نازک ، دور ازهم ، فاصله آن بین 2-3 انگشت

زیاد ، در حدود 2-3 انگشت

پرها کهنه و ساییده ، بدون نشانی های پرریختگی

در لگهورن 5/1- 7/1 کیلوگرم

ضعیف ، کسل ، بد منظره

وحشی ، ترسو ، تنبل ، غیر فعال

کم رشد ، پریده رنگ ، سرد

طویل، راست، نازک، بدرنگ ، دارای پیگمان پررنگ

نازک ، گرد ، کوتاه

نازک، رشد عضلات کم و لاغر و کم عمق

پینه دار،کلفت ، وجود چربی در زیر پوست

کم عمق ، سفت ، نازک

کوچک ، خشک ، دارای پیگمان

کلفت، غیر متحرک ، نزدیک بهم، فاصله کمتر از 2 انگشت

نزدیک به هم ، فاصله کمتر از 2 انگشت

پرها تمیز و جدید ، آثار پر ریختگی

کمتر یا بیشتر