مایکوتوکسین ها

گروه علمی شرکت بهین رشد ساز آرین

مقدمه

صنعت نوین پرورش دام و طیور در سال­های اخیر در راستای تولید محصولات سالم و مطمئن جهت مصارف انسانی از یکسو و تامین مواد غذایی با کیفیت و سالم برای حیوانات از سوی دیگر با چالش­های متعددی مواجه بوده است. چالش اصلی تامین مواد خوراکی مورد نیاز دام و طیور، حضور سموم قارچی و قارچ­ها در مواد اولیه خام است زیرا مایکوتوکسین­ها قادرند بر میزان تولیدات و کیفیت محصولات تأثیر نامطلوب بگذارند و همچنین بواسطه باقیمانده­ های خود در محصولات نهایی (شیر،گوشت، تخم­ مرغ) اثر نامطلوب خود را به انسان منتقل کنند. لذا اجازه بدهید با سموم قارچی بیشتر آشنا شویم و راههای مقابله با آنها را بررسی نمائیم:

سموم قارچی:

سموم قارچی در نتیجه فعالیت قارچ ها حین فرآیند رشدشان تولید می شود که به این سموم مایکوتوکسین ها گفته می شود. سموم قارچی بسیار زیادی تاکنون شناخته شده است که می توان به آفلاتوکسین ها، زیرالنون، فومونسین ها و اکراتوکسین ها اشاره نمود. آفلاتوکسین ها به علت مضرات زیادی که برای انسان دارد از جمله سرطان زائی و ایجاد مسمومیت های شدید از اهمیت بالایی برخوردار هستند. آفلاتوکسین ها توسط دو نوع قارچ به نام های آسپرژیلوس فلاووس و آسپرژیلوس پاراسیتوکوس ترشح می شود. این قارچ ها با رشد در مواد غذایی تولید سم می نمایند که منجر به مسمومیت می شوند. عوامل محیطی بر روی فرآیند تولید آفلاتوکسین ها موثر است که به موقعیت جغرافیایی، شیوه کشاورزی، حساسیت محصولات کشاورزی و… بستگی دارد.

اثرات افلاتوکسین ها:

همانطور که گفته شد سموم قارچی از گونه های مختلف قارچ طی فرآیند رشد و یا انبار داری بوجود می آید. در نتیجه مصرف این مواد در حیوانات علائمی مانند بی اشتهایی، کاهش وزن، عدم وزن گیری مناسب، کاهش تولید، تضعیف سیستم ایمنی، اسهال و… بروز می نماید. در کنار این مسائل سموم قارچی ضرر اقتصادی هنگفتی به واحدهای تولیدی واد می کنند. در سال 1960 بیشا از صد هزار بوقلمون در انگلیس در اثر یک بیماری ناشناخته از بین رفتند. بعد از بررسی و مطالعات کشف شد که این بیماری در نتیجه مصرف بادام زمینی برزیلی به طیور منتقل شده و منجر به تلفات زیادی در بوقلمون ها، ادرک ها و بلدرچین ها شد. بعد از انجام آزمایشات بسیار مشخص گردید که خوراک های مدنظر دچار آلودگی با نوعی سم با منشا قارچی هستند که این عامل منجر به تلفات شده است.

مطابق گزارشات سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد هر ساله میلیون ها تن از مواد غذایی در نتیجه آلودگی به قارچ ها از بین می رود.

آلودگی به آفلاتوکسین ها در اثر استفاده از مواد خوراکی آلوده به قارچ در تخم مرغ و محصولات گوشتی دیده می شود. حساسیت به آفلاتوکسین ها نیز تفاوت گونه ایی را نشان می دهد بطوریکه این تفاوت در اثر جنس، سن، و تغذیه تغییر می نماید. به طور کلی در حیوانات جوانتر حساسیت بیشتری نسبت به این سم وجود دارد.

بررسی راههای مقابله با اثرات سموم قارچی:

برای خنثی کردن ویا کاهش میزان سم افلاتوکسین روشهایی زیر پیشنهاد گزدیده است.

الف- روشهای فیزیکی شامل جداسازی فیزیکی، حرارت دادن و …

ب- روشهای شیمیایی شامل جداسازی توسط حلال ها، میکروب ها و مخمرها ( جاذب های آلی و معدنی )

تحقیقات نشان می دهد که در نتیجه اضافه نمودن برخی از مواد خوراکی به جیره اثرات ناشی از مایکوتوکسین ها کاهش می یابد که به این مواد جاذب توکسین بایندر گفته می شود. از روش های موجود استفاده از جاذب های غیرآلی به جیره حیوانات است که شمن اتصال به مولکول های آفلاتوکسین، آن را بی حرکت و از جذب آن در بدن جلوگیری می کند. استفادده از موادی مانند آلومینیوم سیلیکات ها، بنتونیت در خنثی نمودن توکسین ها موثر است. از مواد آلی می توان به مانان الیگوساکارید نام برد که نقش مهمی در خنثی سازی مایکوتوکسین ها دارد.

بیشتر در مورد جاذب های قارچی ( توکسین بایندرها) بدانیم:

آلوده شدن مواد خوراکی اولیه (غلات و علوفه) توسط قارچ­ها و سموم قارچی امری اجتناب ناپذیر است. یکی از رایج­ترین روشها برای به حداقل رساندن مشکلات ناشی از قارچ­ها افزودن ترکیباتی به جیره است که بتوانند تکثیر قارچ­ها و فعالیت آنها را متوقف کنند. این قبیل افزودنی­های خوراکی، سموم قارچی را در ناحیه دستگاه گوارش جذب کرده و مانع از انتقال آنها به خون و سپس بافت­های بدن می­شوند. با توجه به ساختار شیمیایی فوق­ العاده گسترده و متنوع سموم قارچی، هر کدام از ترکیبات ضد قارچ قادرند اختصاصاً مایکوتوکسین ویژه­ای را جذب کنند و توان جذب تمام انواع سموم قارچی را ندارند. برای مثال آلومینوسیلیکات­ها بعنوان جاذب آفلاتوکسین­ها شناخته شده­اند اما تاثیری بر جذب سایر سموم قارچی ندارند. این در حالی است که خوراک آلوده به قارچ معمولاً حاوی سموم قارچی متنوعی است که این مساله نیاز به یک جاذب، با عملکرد چندگانه را مشخص می­سازد.

لازم به ذکر است که ماده فعال و موثر جاذب های آلی، گلوکومانان اصلاح شده دیواره سلولی مخمر ساکارومایسس سرویسیه است. در بررسی­های دیگر مشخص گردیده است هنگامیکه آلکالوئید سمی ارگوت موجود در سورگوم به جیره جوجه­ های گوشتی افزوده شد وزن­گیری در مقایسه با گروهی که جیره سالم دریافت می­کرد به شدت تحت تاثیر قرار گرفت و کند شد. افزودن گلوکومانان اصلاح شده جاذب های آلی به جیره ای که حاوی سم قارچ بود رشد و ضریب تبدیل غذایی را در هر سطح جیره سالم نگه داشت. می­توان گفت قابلیت و توان جذب جاذب های آلی مافوق ترکیبات بنتونیتی، زئولیتی و آلومینوسیلیکاتی است.

همانطور که می­دانیم سموم قارچی و قارچ­ها توسط چندین مکانیسم مختلف می­توانند جذب شوند که یکی از آنها ترکیب با توکسین­ها بوسیله داشتن ظرفیت­های خاص که در نتیجه باعث عدم جابجایی سموم در دستگاه گوارش و کاهش زیست-فراهمی آنها می­شود ولی این مکانیسم به تنهایی در مقابل سموم زیرالنون، اکراتوکسین و فومونیسین ها کارآمد نیست.

مکانیسم دیگر تغییر شکل بیولوژیکی سمومی است که در مقابل جذب مقاومند که با این مکانیسم تمام سموم فوق الذکر جذب می­شوند. در کل ترکیب شیمیایی و طبیعت فیزیکی دیواره سلولی مخمر ساکارومایسس سرویسیه موجود در جاذب های آلی بعلاوه پروسه فعال سازی که روی آنها انجام شده نواحی بی­شماری را روی سطح آنها جهت جذب فیزیکی مولکول­های سمی قارچ­ها ایجاده کرده­اند. همچنین ترکیبات مینراله موجود در این محصولات قادرند در ساختمان سموم تغییرات یونی ایجاد کنند که بیش از پیش آنها را کارآمد می سازد.