پرورش گاوشیری یکی از فعالیتهای اقتصادی است که همواره تحت تاثیر نوسانات و ناپایداریهای اقتصادی قرار گرفته و متحمل تنشهای زیادی بوده است. در حال حاضر قیمت پایین شیر موجب افزایش فشارهای اقتصادی به پرورش دهندگان گاو شیری شده و در صورت ادامه این روند که در چندین سال قبل نیز تجربه شد، بیم آن میرود که بسیاری از تولید کنندگان شیر نسبت به ترک این حرفه اقدام نمایند. بدیهی است تصمیم گیری برای ترک یک فعالیت تولیدی و اقتصادی امری آسان نیست و تبعات اقتصادی فردی و اجتماعی زیادی را بدنبال خواهد داشت. نوشتار حاضر در شرایط فعلی (یعنی کاهش قیمت شیر)، برخی توضیحات فنی لازم را یادآوری مینماید تا فشارهای اقتصادی موجود بر تولید کنندگان اندکی تعدیل گردد. بدیهی است برخی از موارد توسط بسیاری از تولیدکنندگان رعایت شده و بعضی احتمالا با اهمیت کمتری در نظر گرفته میشود.
1- هرچه بتوان علوفه بیشتری را مورد تغذیه گاوها قرارداد در واقع صرفه جویی بیشتری صورت میگیرد. گنجایش فیزیکی شکمبه بهمقدار زیادی تحت تاثیر میزان دیواره سلولیNDF و قابلیت هضم علوفه قراردارد.
برای علوفه ها، قابلیت هضم NDF میتواند از 35 تا 75 درصد متغیر باشد. بنابراین اگر قابلیت هضم NDF بالاتر باشد، مصرف خور اک افزایش خواهد یافت. همچنین، علوفههای با قابلیت هضم بیشتر، حاوی انرژی بیشتری هم هستند. دکر مایک آلن از دانشگاه ایالتی میشیگان دریافت که به ازاء هر یک درصد افزایش در قابلیت هضم NDF میزان ماده خشک مصرفی به 180 گرم افزایش مییابد. برای مثال، اگر جیره مصرفی گاو برابر 40 کیلوگرم باشد، در صورت مصرف علوفه دارای NDF با قابلیت هضم بالا، ممکن است فقط 9,5 کیلوگرم کنسانتره برای تامین نیازهای گاو لازم باشد. اگر همین جیره با علوفه دارای NDF با قابلیت هضم کمی تهیه شود، امکان دارد برای تامین نیازهای گاو به 13,5 کیلوگرم کنسانتره نیاز باشد.
2- اگر در شرایطی قرار گرفتید که مجبورید گله گاوشیری خود را با علوفه مناسب تغذیه کنید بهترین علوفه را به گاوهای در مرحله اول دوره شیردهی (100 روز اول) بدهید تا حداکثر بازده غذایی بدست آید.
3- یکی از راههای منطقی برای جبران کیفیت پایین علوفهها و جلوگیری از آسیبهای حاصل از مصرف زیاد غلات، افزایش سهم فرآوردههای جانبی کارخانجات صنایع غذایی مانند تفاله چغندر قند و مرکبات است. این منابع حاوی الیاف محلول هستند که مصرف توام آنها با علوفههای نامرغوب، منبع یکنواختی از انرژی را برای باکتریهای هضم کننده فیبر فراهم میکند. ایم موارد را میتوان میزان 1,5 تا 3,5 کیلوگرم در جیره روزانه هر راس گاو منظور نمود.
4- یکی از راههای افزایش بازده غذایی جیره استفاده درست از افزودنیهاست. طبق برآوردهای اقتصادی انجام شده بیشتر مواد افزودنی که دارای پشتوانه تحقیقاتی هستند، به ازای هر واحد سرمایه گذاری 2 تا 5 واحد (و گاهاً 10 واحد) بازگشت سود را به همراه داشتهاند. بعضی از افزودنیها هم موجب بهبود تولید شیر و هم بهبود سلامت سم میشوند (مانند بیوتین و کمپلکسها معدنی- آلی عنصر روی. بعضی از آنها موجب پایداری شکمبه و جلوگیری از بروز اسیدوز و کاهش تولید شیر میشوند (مانند جوش شیرین) برخی نیز تداوم شیردهی گاوها را بهبود میبخشند (مانند متیونین ونیاسین) گروهی نیز باعث بهبود کارایی عملکرد کبد وسلامت بیشتر گاوها میشوند (مانند کولین). بعضی موجب بهبود عملکرد تولید مثلی شده (عناصر روی، مس و سلینوم) و یا با جذب سموم قارچی حاصل از کپک زدگی موجب جلوگیری از بروز برخی از سقط جنینها و بهبود عملکرد تولید مثل میشوند (مانند توکسین بایندرهای حاوی آلمینو سیلیکات، دیواره مخمری، کیتین و …) مولتی آنزیمها که سبب افزایش هضم خوراک شده و بهترین بهرهوری از خوراک مصرفی را امکان پذیر مینمایند. افزودنیها صرف هزینه نیستند. بلکه اگر انتخاب آنها درست و به موقع باشد بهبود بازده غذایی و سود آوری را به دنبال دارد. به طور کلی، مصرف مواد افزودنی در 110 تا 120 روز اول شیردهی بیشترین اثر بخشی را داشته و سبب بهبود بازده غذایی میگردد.
5- در صورتی که گاوهای تازهزا به خوبی خوراک نخورند به سرعت لاغر میشوند. لذا لازم است برنامههای تغذیهای آنها در دوره انتقالی یعنی مرحله قبل از زایش (3 هفته قبل از زایمان 31 هفته پس از زایمان) مورد توجه قرار گیرد. راهکارهایی را بیابید تا سبب شود گاوهای تازه زا با اشتها و ولع زیادی خوراک بخورند. برای کنترل کتوز وجود پروپیونات در کبد لازم است. مصرف کنسانتره قبل از زایمان (به میزان 4,5 تا 5,5 کیلوگرم) و مصرف افزودنیهایی مانند پروپیونات کلسیم، پروپیلن گلیکول، قندها و ایجاد تعادل بین کربوهیدراتهای سریعالهضم و کند هضم میتواند پروپیونات مورد نیاز گاوهای موجود در مرحله انتقالی (transition) را فراهم کند. در صورتیکه در گله خود گروه انتظار زایمان و گروه تازهزا ندارید، برای دستیابی به بازده مطلوب، حتما این دو گروه را سریعتر تشیکل دهید.
6- گاوها را بر اساس تولید شیر گروه بندی کرده و تعداد جیرههای کاملا مخلوط را افزایش دهید یا این که در صورت مصرف یک نوع جیره، با استفاده از خوراک سرک، جیره گروههای مختلف را تکمیل نمائید.
7- باید توجه داشت که در روش استفاده از دو یا چند نوع جیره کاملا مخلوط (TMR) گاوها وقتی که از یک گروه به گروه دیگر جابجا میشوند، تولید شیر آنها کاهش مییابد زیرا در این جابجایی، آنها بایستی جایگاه اجتماعی خود را بیابند و اگر کمیت و کیفیت جیره جدید خیلی متفاوت از جیره قبلی باشد، میکروبهای شکمبه گاو نمیتوانند به سرعت خود را با این تفاوتها تطبیق دهند. در این راستا میتوان تغییرات گروهی را به شکلی مدیریت نمود که کاهش شیرگاوها کنترل گردد. برای مثال باید انتقال یک گروه گاو از یک بهاربند به بهاربند را دیگر به طور یک جا انجام داد و جابجای گاوها به صورت انفرادی انجام نشود.
در صورتیکه جابجایی در شب هنگام انجام شود. مشکلات اجتماعی در گاوها کاهش مییابد. بایستی هنگام جابجایی، تفاوتهای موجود در غلظت مواد مغذی جیره به 15 درصد محدود شود تا تولید را تحت تاثیر خود قرار ندهد.
8- اگر مایلید که مدت زیادی در حرفه گاوداری ماندگار و فعال باشید، نباید موضوع پرورش تلیسه را نادیده بگیرید. زیرا هرگونه بی توجهی به دوره پرورش گوساله ها با پرداخت غرامت سنگینی در دوران شیردهی آنها همراه خواهد بود. تلیسهها باید در سن 22 تا 24 ماهگی زایمان کنند و پس از زایمان دارای وزنی برابر 550 تا 580 کیلوگرم باشند. بنابراین برای دستیابی به این هدف، باید از ابتدای تولد خود تغذیه خوبی داشته باشند.
تلیسههای جوان به تغذیه جیرهای حاوی 17 درصد پروتئین خام و مخلوطی از اسیدهای آمینه عبوری برای تشکیل ماهیچه و رشد کافی نیازدارند. در دوره پرورش تلیسهها تا مرحله زایمان باید علوفههای مرغوب و با سطح کمتر کنسانتره برای تغذیه آنها فراهم شود.
9- در بسیاری از واحدهای تولیدی، هنوز روش مصرف جداگانه خوراک (PMR) به جای روش خوراک دهی کاملا مخلوط (TMR) رایج است. این گونه واحدها، بایستی در مدیریت تغذیه خود، کنسانتره مصرفی را با دقت بیشتری توزیع نمایند تا بازده غذایی جیرهها را به حد مطلوب برساند. در صورتیکه در طول شبانه روز، مصرف کنسانتره در مقادیر کمتر و با دفعات بیشتری انجام شود، گاوها تولید شیر و درصد چربی بهتری خواهند داشت.
10- استفاده از کارگران خبره و ماهر مورد توجه قرار گیرند. منابع انسانی با ارزش وکارآزموده فعالیتهای لازم را کیفی میسازند و سبب افزایش کارآیی گله میشوند. همچنین افراد خبره فنی و متعهد کلیه نقطه نظرات مدیریتی را به خوبی و درست انجام میدهند. همچنین مدیران موفق به گونهای عمل میکنند که کارکنان به سطح تولید حساس شده و موفقیتهای بدست آمده را از آن خود بدانند. بدیهی است که در این ارتباط مدیران از روشهای متفاوت تشویقی و تنبیهی بهره گیری مینمایند.
11- استفاده از مشاوران فنی میتواند بهرهوری و بازده گله را بهبود بخشد. هنگامی که هزینه تولید به حد کافی بالابوده و کاربرد روشهای آزمایش و خطا سبب افزایش بیشتر هزینهها شود، بهرهگیری از دانش فنی و اطلاعات روز یکی از روشهای ممکن برای کاهش هزینهها و بهبود کارایی گله میباشد. بنابراین استفاده منطقی از کارشناسان مجرب و مشاوران فنی به منظور دستیابی به بازدهی بالاتر و سودآوری بیشتر ضروری باشد.
12- هنگام افت قیمت شیر، اولین موضوعی که خودنمایی میکند، کاهش و یا کنترل هزینههای تولید میباشد. در چند سال اخیر شاهد نوسانات زیادی در قیمت علوفه و خوراکها بودهایم و در فواصل کوتاهی قیمت اقلام خوراکی به سرعت تغییر یافته است. با این حال به نظر میرسد به علت فقدان اطلاعات کافی بعضی از تولید کنندگان همواره از فرمولهای ثابت غذایی برای تغذیه گاوهایشان استفاده میکنند. یا این که نمیتوانند جایگزین خوراکها را به خوبی عملی سازند. این روش هزینههای زیادی را به تولید کنندگان تحمیل میکند. بنابراین برای اقتصادی کردن هزینههای تولید بایستی از خوراک جایگزین در جیرهها به خوبی بهره برداری کرد.
13- هنگامی که به طور موقت و یا طولانی قیمت فروش شیر رضایت بخش نیست تولیدکنندگان بایستی به سایر روشهای درآمدزا توجه بیشتری کنند تا بتوانند ضربه پذیری اقتصادی خود را کاهش دهند. در این راستا توجه به پرورش تلیسهها، تولید علوفه یا غلات، بهبود مدیریت گاوهای خشک را میتوان نام برد.
14- در بحران قیمت شیر بهتراست که سلامت گله مورد توجه جدی قرار گیرد. توجه به این موضوع موجب کاهش گاوهای حذفی میگردد و به طور غیر مستقیم افزایش درآمد و سودآوری را به دنبال خواهد داشت و از شدت بروز زیان گله کاسته و بازده اقتصادی آن را بهبود میبخشد.
15- یکی از جنبههای مهمی که مورد توجه مدیریت گاوداریهای موفق قرار گرفته است، با توجه به مسائل جزیی در مدیریت گاوداری است. مسائلی مانند ارتفاع آخورها، بهداشت جایگاه، میزان نور، شیرخشک، طول مدت شیردهی، تراکم حشرات، تراکم مناسب گاوها، در گروه و … را در نظر داشته و به آن اهمیت دهید زیرا تولید نهایی شیر تحت تاثیر مسایل کلی و جزیی زیادی است.
16- در شرایطی که قیمت شیر پایین است و خریداران شیر نیز در انجام تعهدات خود قصور میکنند طبیعتاً شرایطی ایجاد میشود که تولید کنندگان شیر تحت فشارهای مالی و هزینههای طاقت فرسا به سمت اخذ وامهای غیر منطقی روی آورند با توجه به اینکه بازده اقتصادی واحدها غالباً پاسخ گویی بازپرداخت وامهای دریافتی نخواهند بود، لذا توصیه میشود که تولید کنندگان با ایجاد تعهدات بیشتر مالی مجموعه خود را با دشواریهای عدیده مواجه نکنند. (از اخذ وامهای غیر ضروری اجتناب کنید.)
منابع
1- اسدیان، (1390). مجموع مقالات علمی و کاربردی تغذیه و پرورش گاو شیری. انتشارات رنگینه.
2- مجموعه مقالات تخصصی صنعت گاو شیری (1390)، کتاب شماره 36. انتشارات رنگینه.
3- مجموعه مقالات تخصصی صنعت گاو شیری (1390)، کتاب شماره 35. انتشارات رنگینه.
4- مجموعه مقالات تخصصی صنعت گاو شیری (1390)، کتاب شماره 34. انتشارات رنگینه.
